Pozostałe 
24 maja 2023
Urlop wypoczynkowy – komu i kiedy przysługuje?
Urlop wypoczynkowy to jeden z głównych przywilejów, jakie przysługują zatrudnionym w oparciu o umowę o pracę. Każdy pracodawca ma obowiązek go udzielić pracownikowi. Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo. Nieudzielenie urlopu, czyli nieprzestrzeganie przepisów prawa wiąże się z nałożeniem kary grzywny. Czy pracodawca może odmówić udzielenia urlopu, a jeśli tak to kiedy? Czy można wykorzystać urlop wypoczynkowy do przodu? Jak obliczyć wymiar czasu pracy w 2023 roku? Jaki jest termin urlopu? Co w przypadku, jeśli pracownik wykorzystał urlop wypoczynkowy? Na te oraz inne pytania znajdziesz odpowiedzi w naszym artykule!
Z artykułu dowiesz się:
- Rodzaje urlopów wypoczynkowych w kodeksie pracy
- Nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego
- Urlop wypoczynkowy – ile dni przysługuje?
- Jak obliczyć dni urlopowe?
- Pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy
- Do kiedy trzeba wykorzystać urlop wypoczynkowy?
- Przymusowy urlop wypoczynkowy
- Dodatkowe urlopy wypoczynkowe
Rodzaje urlopów wypoczynkowych w kodeksie pracy
Przed rozpoczęciem sezonu urlopowego w większości firm tworzy się tak zwany plan urlopów, który ustala pracodawca na wniosek pracowników przy zachowaniu normalnego trybu pracy. Gotowy plan urlopów wypoczynkowych powinien być zrozumiały i czytelny. Tworząc plan nie bierze się w ogóle pod uwagę urlopu na żądanie, ze względu na jego charakter.
Istnieje możliwość zmiany zaplanowanego terminu urlopu przed jego rozpoczęciem, jednak konieczne jest przedstawienie odpowiednich argumentów zarówno przez pracownika, jak i pracodawcę. Pracownik ma prawo zgłosić prośbę o zmianę terminu urlopu, podając przekonujące powody. Jednocześnie, pracodawca ma również prawo do zmiany terminu urlopu, jeśli nieobecność pracownika w wyznaczonym czasie spowodowałaby poważne zakłócenia w toku pracy.
W obu przypadkach konieczne jest uzasadnienie decyzji i uwzględnienie dobrobytu zarówno pracownika, jak i funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Na podstawie art. 165 Kodeksu Pracy, obowiązkiem pracodawcy jest udzielenie urlopu w innym terminie, pod warunkiem, że nie może on rozpocząć zaplanowanego urlopu wypoczynkowego z powodu:
- czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby,
- odosobnienia z związku z chorobą zakaźną,
- powołania na ćwiczenia wojskowe albo na przeszkolenie wojskowe na czas do 3 miesięcy,
- urlopu macierzyńskiego.
Ważne!
Plan urlopowy musi obejmować wszystkie rodzaje urlopu: bieżący, zaległy oraz uzupełniający. Przy czym urlop wypoczynkowy zaległy rozliczany jest w pierwszej kolejności!
Czytaj też: Urlop bezpłatny
Urlop płatny i urlop bezpłatny
Urlop wypoczynkowy możemy podzielić na:
- urlop płatny
Podczas płatnego urlopu wypoczynkowego pracownik ma prawo do wynagrodzenia. Inaczej mówiąc, za ten czas otrzyma wynagrodzenie, mimo że nie pracuje. Wynagrodzenie wypłaca pracodawca. Niekiedy zdarzają się sytuacje, że odpowiada za nie inna instytucja, jak np. ZUS podczas trwania urlopu macierzyńskiego. Do urlopów płatnych zaliczamy: urlop okolicznościowy, rodzicielski, opieka nad dzieckiem, urlop wypoczynkowy (w tym urlop na żądanie, urlop zaległy wypoczynkowy z poprzedniego roku czy wczasy pod gruszą), urlop szkoleniowy, urlop dla poratowania zdrowia, urlop ojcowski, urlop macierzyński, dni wolne na poszukiwanie pracy, dni wolne za oddanie krwi.
- urlop bezpłatny
Decydując się na urlop wypoczynkowy bezpłatny, pracownik nie otrzymuje za to świadczenia pieniężnego. Zarówno od pracodawcy, jak i od innego organu. Takim urlopem jest urlop bezpłatny lub urlop wychowawczy.
Prawo do urlopu wypoczynkowego jest prawem niezbywalnym. Nie można z niego zrezygnować, czy oddać go innemu pracownikowi. Wymiar czasu, na jaki pracownik otrzymuje urlop wypoczynkowy zależy od pracodawcy. Zanim pracownik zdecyduje się wziąć jakiekolwiek dni wolne, jest zobowiązany złożyć swojemu pracodawcy wniosek, w którym wypełnia właściwy przedział dni, w których chciałby otrzymać wolne. Może się zdarzyć sytuacja, że pracodawca nie udzieli pracownikowi urlopu, jeśli uzna że będzie on niezbędny do funkcjonowania firmy.
Nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego
W oparciu o kodeks pracy osoba, która podejmuje pracę pierwszy raz w danym roku kalendarzowym ma prawo do urlopu wypoczynkowego z upływem każdego miesiąca pracy w wymiarze 1/2 wymiar urlopu wypoczynkowego przysługującego po przepracowaniu roku. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym.
Jak łatwo zauważyć, prawo do urlopu w pierwszym roku pracy wzrasta proporcjonalnie w miarę upływu okresu zatrudnienia, powiększa się po każdym przepracowanym miesiącu o 1/12 wymiary urlopu. Wymiar urlopu dla pracowników, którzy nie przepracowali 10 lat, wynosi 20 dni. W związku z tym za każdy przepracowany miesiąc w pierwszym roku pracy pracownik otrzymuje 1 i ⅔ dnia wolnego.
Chcesz mieć najważniejsze terminy kadrowo-płacowe zawsze pod ręką ? Pobierz nasz planner na 2024r.
Urlop wypoczynkowy – ile dni przysługuje?
Na podstawie obowiązujących norm prawnych pracownikowi przysługuje urlop wypoczynkowy pod warunkiem, że jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Wymiar urlopu zależy głównie od stażu pracy osoby zatrudnionej. Pamiętajmy, że do stażu pracy wliczamy również nasz dotychczasowy okres edukacji.
Wymiar urlopu pracownika wynosi:
- 20 dni na rok kalendarzowy dla pracownika ze stażem poniżej 10 lat
- 26 dni na rok kalendarzowy dla pracownika ze stażem co najmniej 10 lat.
Ważne!
Urlop na żądanie (czyli jeden z urlopów przysługujących pracownikowi) to część urlopu wypoczynkowego, z którego pracownik ma prawo skorzystać max. 4 dni urlopu na żądanie w roku kalendarzowym.
Polecamy też: Świadectwo pracy 2023
Jak obliczyć dni urlopowe?
Aby obliczyć staż pracy należy wziąć pod uwagę okres nauki, który jest zakończony świadectwem, dyplomem lub też zaświadczeniem. Warto podkreślić, że w celu obliczenia stażu pracy nie sumujemy wszystkich okresów szkolnych. Bierze się pod uwagę tylko i wyłącznie tą szkołę, która zapewnia zatrudnionemu najwyższą liczbę lat możliwą do uwzględnienia.
Zgodnie z art. 155 kodeksu pracy do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się z tytułu ukończenia:
- zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
- średniej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
- średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat,
- średniej szkoły ogólnokształcącej – 4 lata,
- szkoły policealnej – 6 lat,
- szkoły wyższej – 8 lat.
Ponadto do stażu pracy stanowiącego podstawę wymiaru urlopu wypoczynkowego zalicza się również czas:
- za który przysługuje odszkodowanie, jeżeli pracownikowi został skrócony okres wypowiedzenia i nie podjął on w tym czasie pracy,
- urlopu wychowawczego,
- urlopu bezpłatnego przyznanego nieletniemu w okresie ferii szkolnych,
- pobierania zasiłku dla bezrobotnych lub stypendium,
- czynnej służby wojskowej,
- urlopu bezpłatnego przyznanego powołanemu do ćwiczeń wojskowych,
- służby zastępczej,
- prowadzenia lub pracowania w gospodarstwie rolnym,
- pracy za granicą.
Zacząłeś niedawno pracę i nie wiesz ile dni urlopu Ci przysługuje? Zatem sprawdź czym jest staż pracy – co się na niego składa?
Pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy
Przepisy prawa pracy jasno precyzują, że pracownik na pełnym etacie jest zobowiązany przepracować 40 godzin tygodniowo. W związku z tym przysługuje mu 20 lub 26 dni urlopu (w zależności od stażu pracy). Nieco inaczej sytuacja kształtuje się w przypadku osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy. W takich sytuacjach wymiar udzielonego urlopu liczony jest godzinowo. Zatrudniony, któremu w pełnym wymiarze czasu pracy przysługuje 20 dni urlopu, jest zatrudniony na ½ etatu, czyli przysługuje mu 10 dni urlopu po 8 godzin – w sumie 80 godzin urlopu wypoczynkowego.
W zależności od rozkładu czasu pracy w poszczególnych dniach pracownikowi urlop zmniejsza się godzinowo. Urlop wypoczynkowy powinien obejmować cały dzień pracy danej osoby. Udzielenie urlopu na część dnia jest dopuszczalne jedynie w przypadku, gdy część urlopu pozostała do wykorzystania jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy w dniu, w który ma być udzielony urlop (art. 154 (2) § 4 Kodeksu pracy).
Do kiedy trzeba wykorzystać urlop wypoczynkowy?
W prawie pracy możemy spotkać się z takim terminem jak „urlop zaległy”. To nic innego jak urlop wypoczynkowy niewykorzystany przez osobę zatrudnioną w poprzednim okresie. Niewykorzystane dni urlopu przechodzą na kolejny rok. Warto pamiętać, że zasady tej nie stosuje się przypadku urlopu na żądanie. Na każdy rok kalendarzowy przypadają 4 dni urlopu i wlicza się je do urlopu wypoczynkowego. Jeżeli osoba zatrudniona nie wykorzysta tych dni – urlop na żądanie przepada.
Urlop wypoczynkowy – do kiedy trzeba wybrać?
Co w przypadku jeśli w danym roku kalendarzowym pracownik nie wykorzysta swojego urlopu? Zgodnie z artykułem 168 kodeksu pracy niewykorzystany urlop wypoczynkowy w określonym terminie należy udzielić pracownikowi urlopu wypoczynkowego najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego.
Przykładowo mówiąc: niewykorzystany urlop wypoczynkowy z 2023 r. należy wykorzystać do 30 września 2024r. Ale co ważne! Jeśli w wyżej wymienionym czasie nie wykorzystamy dni wolnych, zaległy urlop nie przejdzie jeszcze na kolejny rok (2025).
Pracownik, który w danym roku kalendarzowym nie wykorzystał całości przysługującego mu urlopu wypoczynkowego nie traci do niego prawa.
Przymusowy urlop wypoczynkowy
Niekiedy zdarzają się sytuacje, że pracownik nie bierze urlopu wypoczynkowego? W takiej sytuacji pracodawca ma prawo podjąć decyzję i wysłać swojego pracownika na tak zwany przymusowy urlop. Jeśli osoba zatrudniona nie wykorzysta wszystkich dni przysługującego urlopu do 30 września następnego roku – jego pracodawca z tego tytułu poniesie konsekwencje prawne. PIP może uznać naruszenie praw pracownika, co jest wykroczeniem i wiąże się z karą finansową dla przedsiębiorstwa.
Dlatego należy przypominać pracownikom o zbliżającym się terminie, w którym kończy się czas na wykorzystanie urlopu w ciągu roku. Jeśli pracownik nie złoży wniosku o urlop, pracodawca może jednostronnie udzielić urlopu pracownikowi wbrew jego woli.
Dodatkowe urlopy wypoczynkowe
Wśród wszystkich grup pracowniczych możemy odnaleźć pracowników, którzy są uprawnieni do urlopów dodatkowych lub też ich wymiar urlopu wypoczynkowego został zwiększony z powodu stanu zdrowia (osoby niepełnosprawne, inwalidzi wojenni) czy uprzedniej działalności (weterani, kombatanci, ofiary represji). Ponadto, przepisy prawa przewidują dodatkowe dni urlopu wypoczynkowego dla takich grup pracowników jak:
- pracownicy socjalni
- prokuratorzy
- pracownicy NIP
- pracownicy PIP
- urzędnicy służby cywilnej.
Osoby niepełnosprawne
Przywileje względem osób niepełnosprawnych reguluje ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Osoby z niepełnosprawnością mają dodatkowo 10 dni więcej urlopu wypoczynkowego udzielanego na identycznych zasadach co podstawowy urlopu wypoczynkowy. Aby uzyskać do niego prawo należy przedstawić orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Pierwszy dodatkowy urlop wypoczynkowy przysługuje po przepracowaniu jednego roku od zaliczenia do jednego ze stopni niepełnosprawności. Po roku od wydania orzeczenia o niepełnosprawności pracownik nabywa pełne 10 dni urlopu wypoczynkowego, bez obliczania proporcji. Jeśli osoba niepełnosprawna nie wykorzysta swojego urlopu, automatycznie zostaje on przeniesiony na kolejny rok kalendarzowy i uznawany jest za urlop zaległy.
Pracownicy socjalni
Pracownikom socjalnym również przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni. Warunkiem jego otrzymania jest zatrudnienie w ośrodku pomocy społecznej lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie. Prawo do tego urlopu dodatkowego urlopu osoba zatrudniona nabywa dopiero po przepracowaniu co najmniej 3 lat na stanowisku z wyżej wymienionymi obowiązkami. W okresie tych 3 lat nie może nastąpić przerwa w zatrudnieniu. Co ważne – urlop dodatkowy przysługuje raz na 2 lata.
Sędziowie i prokuratorzy
Osoby zajmujące stanowiska sędziego lub prokuratora mają prawo do zwiększonego wymiaru urlopu wypoczynkowego w zależności od ich stażu pracy. Poza podstawowym wymiarem urlopu sędziowie oraz prokuratorzy nabywają co roku prawo do:
- 6 dni roboczych, po przepracowaniu 10 lat na stanowisku sędziego lub prokuratora,
- 12 dni roboczych, po przepracowaniu 15 lat na stanowisku sędziego lub prokuratora.
Do ich okresu pracy wlicza się wszystkie okresy zatrudnienia w sądzie lub prokuraturze na stanowisku: asesora, sędziego, prokuratora, a także okresy wykonywania zawodu adwokata lub radcy prawnego.
Nauczyciele
Nauczyciel, który pracuje w szkole nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego o takiej samej długości jak trwają te ferie letnie lub zimowe. Podczas ferii nauczyciel może być jednak zobowiązany do przeprowadzania egzaminów, wykonywania prac związanych z końcem lub rozpoczęciem roku szkolnego, tworzenia programów nauczania oraz uczestniczenia w szkoleniach zawodowych. W sumie te obowiązki nie mogą przekraczać 7 dni.
Jeśli w szkole nie ma ferii szkolnych, nauczyciel ma prawo do 35 dni urlopu wypoczynkowego, które są ustalone w harmonogramie urlopów.
Podczas urlopu wypoczynkowego nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie takie samo, jak gdyby nadal pracował.
Kontrolerzy Najwyższej Izby Kontroli
Osoba zatrudniona przez okres nie krótszy niż 10 lat na tym ma prawo do dodatkowych dni wolnych w wymiarze 6 dni roboczych, a po przepracowaniu 20 lat – w wymiarze 12 dni roboczych. Kontrolerowi przysługuje również płatny urlop dla poratowania zdrowia, nieprzekraczający łącznie 12 miesięcy.
Radcy Prawni
Aplikant radcowski ma prawo do dodatkowego urlopu w wymiarze 30 dni kalendarzowych, które powinien przeznaczyć na przygotowanie się do egzaminu radcowskiego. Za czas korzystania z tego urlopu przysługuje my wynagrodzenie w wysokości 80%.
Masz jakieś nurtujące Cię pytania i szukasz na nie odpowiedzi? A możesz chciałbyś zasięgnąć porady specjalisty? Zapraszamy na konsultacje! Nasi specjaliści chętnie rozwieją Twoje wątpliwości!
