Prawo Pracy 
7 sierpnia 2023
Komu przysługuje urlop wychowawczy i w jakim wymiarze?
Urlop wychowawczy jest prawem pracowniczym, z którego ma prawo skorzystać każdy rodzic. Jego celem jest osobista opieka nad dzieckiem. Biorąc pod uwagę cel urlopu wychowawczego, uznawany jest on za kontynuację urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Jaki jest okres urlopu wychowawczego? Komu przysługuje wychowawczy urlop? Jaki jest cel urlopu wychowawczego? Urlop wychowawczy a wiek dziecka? Jak napisać wniosek o urlop wychowawczy i dokumenty? Rozwiewamy wszelkie wątpliwości.
SPIS TREŚCI
- Czym jest urlop wychowawczy i komu przysługuje urlop wychowawczy?
- Urlop wychowawczy – do kiedy?
- Wymiar urlopu wychowawczego. Ile trwa urlop wychowawczy?
- Urlop wychowawczy – płatny czy nie?
- Urlop wypoczynkowy a urlop wychowawczy
- Ciąża podczas urlopu wychowawczego
- Czy podczas urlopu wychowawczego można pracować?
- Jak złożyć wniosek o urlop wychowawczy
- Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego
- Urlop wychowawczy – podsumowanie
Czym jest urlop wychowawczy i komu przysługuje urlop wychowawczy?
Urlop wychowawczy to czas, z jakiego mogą skorzystać pracownicy posiadający dzieci. Zgodnie z przepisami prawa pracy taka możliwość przysługuje osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę. Jedynym, ale zarazem najważniejszym warunkiem jest co najmniej 6-miesięczny staż pracy (w oparciu o umowę o pracę). Krótko mówiąc – pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma do urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy w celu sprawowania osobistej opieki, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 5. roku życia. Do 6-miesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się wszystkie poprzednie okresy zatrudnienia.
Zobacz także: Urlop opiekuńczy, urlop bezpłatny, urlop rodzicielski
Urlop wychowawczy: komu nie przysługuje
Komu przysługuje urlop wychowawczy już wiemy. Warto jeszcze wspomnieć grupy podmiotów, których to nie dotyczy.
Urlop wychowawczy nie przysługuje:
- osobom bezrobotnym,
- osobom ubezpieczonym w KRUS,
- osobom zatrudnionym na innych warunkach (umowa cywilnoprawna).
Podczas urlopu pracownik podlega szczególnej ochronie (tak zwana ochrona pracowników). W związku z tym pracodawca nie może rozwiązać umowy, ani jej wypowiedzieć od momentu złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu.
Co jest celem urlopu wychowawczego?
Z urlopu wychowawczego mogą skorzystać oboje rodzice (zarówno matka i ojciec dziecka). Urlop ten stanowi dodatkowy urlop dla rodzica dziecka. Urlop wychowawczy a staż pracy – jak to wygląda w praktyce?
Do 6-miesięcznego okresu zatrudnienia wliczają się poprzednie okresy zatrudnienia, bez względu na:
- długość przerw między okresami zatrudnienia,
- wymiar czasu pracy,
- tryb rozwiązania stosunku pracy.
To dodatkowy wymiar czasu dla opiekunów, którzy chcą zostać dłużej ze swoim dzieckiem w domu bądź nie mają innej alternatywy, aby zapewnić mu opiekę. Przysługuje on nie tylko rodzicom dziecka, ale także opiekunom prawnym.
Chcesz mieć najważniejsze terminy kadrowo-płacowe zawsze pod ręką ? Pobierz nasz planner na 2024r.
Urlop wychowawczy – do kiedy?
Kiedy można rozpocząć urlop wychowawczy? Czy jest jakaś określona długość urlopu wychowawczego? Należy wiedzieć, że okres urlopu wychowawczego nie musi rozpoczynać się od razu po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Można z niego skorzystać w innym, dowolnym przez pracownika terminie. Dodatkowo, zainteresowany urlopem wychowawczym powinien wiedzieć, że można go podzielić na 5 części. Oboje rodziców (zarówno matka i ojciec) mogą z niego skorzystać w tym samym czasie, przy czym zmniejsza się on proporcjonalnie, licząc jego dwukrotność. Krótko mówiąc, jeśli oboje rodzice korzystają z urlopu wychowawczego trwającego 6 miesięcy, to urlop skraca im się o 12 miesięcy.
Wyjątek!
Od powyżej reguły istnieje odstępstwo. Rodzic ma prawo samodzielnie wykorzystać urlop wychowawczy w pełni (bez podziału) pod warunkiem:
- śmierci drugiego rodzica
- brak władzy rodzicielskiej jednego z rodziców
- ograniczenie lub zawieszenie władzy rodzicielskiej
- prawa do opieki nad dzieckiem tylko przez jednego opiekuna.
Warto zaznaczyć, że obydwoje rodzice lub opiekunowie dziecka mogą jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego. W takiej sytuacji każdemu z nich przysługuje 18 miesięcy urlopu (łącznie nie mogą przekroczyć 36 miesięcy). Ta zasada obowiązuje również w przypadku dodatkowego urlopu wychowawczego dla rodziców lub opiekunów dzieci niepełnosprawnych.
Wymiar urlopu wychowawczego. Ile trwa urlop wychowawczy?
Jaka jest długość urlopu wychowawczego? Czy jest określony limit urlopu? Każdy pracownik zainteresowany urlopem wychowawczym powinien wiedzieć, że czas jego trwania wynosi 36 miesięcy (3 lata). Istnieje możliwość, by wziąć go tylko do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Jeden z rodziców ma prawo wykorzystać go do 35 miesięcy, ponieważ zgodnie z przepisami pracy każdemu z opiekunów przysługuje przynajmniej miesiąc urlopu. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy jeden rodzic nie żyje lub nie przysługuje mu prawo do opieki nad dzieckiem — wtedy drugiemu przysługuje całe 36 miesięcy.
Niepełnosprawne dziecko urlop wychowawczy
Osoby, które opiekują się dziećmi niepełnosprawnymi, gdy dziecko wymaga indywidualnej opieki ze względu na potwierdzony stan zdrowia, który został stwierdzony w orzeczeniu o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, mają prawo do skorzystania z dodatkowego urlopu wychowawczego. Jeśli w takiej sytuacji opiekun (który ma co najmniej 6-miesięczny okres zatrudnienia) niezależnie od tego, czy wcześniej korzystał z urlopu wychowawczego, czy też nie, może skorzystać z dodatkowego urlopu wychowawczego, który trwa 36 miesięcy, czyli do momentu, gdy dziecko osiągnie 18 lat. Zasady urlopu wychowawczego i jego podział są takie same przypadku rodziców, opiekunów dzieci niepełnosprawnych.
Urlop wychowawczy – płatny czy nie?
Urlop wychowawczy jest bezpłatny. Jedynym wyjątkiem, kiedy zostanie wypłacone jakiekolwiek świadczenie są niskie dochody rodziny. Wtedy takiej osobie przysługuje zasiłek rodzinny. Wówczas można złożyć wniosek o dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w czasie korzystania z urlopu wychowawczego w kwocie 400 zł.
Urlop wypoczynkowy a urlop wychowawczy
Zgodnie z kodeksem pracy wymiar urlopu na umowie o pracę wynosi 20 lub 26 dni w danym roku kalendarzowym. Rozpoczęcie urlopu wychowawczego zazwyczaj pozbawia pracowników prawa do urlopu. Na podstawie przepisów, prawo do urlopu wypoczynkowego nabywa się 1 stycznia każdego roku. W takiej sytuacji prawo do urlopu wypoczynkowego jeżeli pracownik chce skorzystać z urlopu wychowawczego będzie zależało od daty rozpoczęcia i zakończenia urlopu wychowawczego.
Przykład
Pani Justyna chciałaby skorzystać z urlopu wychowawczego w okresie od 10 stycznia 2022 roku do 30 kwietnia 2024 roku, ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 26 dni. W tym przypadku prawo do urlopu wypoczynkowego będzie wyglądało następująco:
- za 2022 rok – 26 dni,
- za 2023 rok – brak urlopu,
- za 2024 rok – proporcjonalnie za miesiące od maja do grudnia 2024 roku.
Jeżeli urlop wychowawczy będzie trwał przez część roku, co najmniej 1 miesiąc, urlop wypoczynkowy ustalany jest proporcjonalnie do przepracowanego czasu pracy.
Warto przeczytaj i dowiedzieć się wszystkiego na temat urlopu wypoczynkowego
Ciąża podczas urlopu wychowawczego
Jeżeli w trakcie urlopu wychowawczego pracownica zajdzie w kolejną ciążę, urlop ten nie zostaje przerwany. Po porodzie matka dziecka ma prawo do zasiłku macierzyńskiego. Jeśli chodzi o zasiłek chorobowy sprawa wygląda inaczej. W trakcie urlopu wychowawczego nie przysługuje zasiłek chorobowy.
Nawet w związku z koniecznością udania się na zwolnienie lekarskie z powodu zagrożonej ciąży – nie przysługuje. Wówczas często stosowaną praktyką jest przerwanie urlopu wychowawczego i przedłożenie pracodawcy już w pierwszym planowanym dniu pracy zwolnienia lekarskiego. Jest to jedyny sposób, kiedy można uzyskać prawo do zasiłku chorobowego na okres ciąży. Warto jednak cały czas trzymać się obowiązujących terminów, szczególnie w związku z poinformowaniem pracodawcy o przerwaniu lub rezygnacji z urlopu wychowawczego. Należy to zrobić najpóźniej 30 dni przed terminem podjęcia pracy lub za zgodą pracodawcy.
Czy podczas urlopu wychowawczego można pracować?
Czy praca podczas urlopu wychowawczego jest możliwa? Urlop wychowawczy a praca. Wiele kobiet po urodzeniu dziecka, zadaje sobie pytanie, czy mogą pracować podczas urlopu wychowawczego? Odpowiedź jest prosta. W czasie trwania urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę u swojego lub innego pracodawcy.
Przepisy prawa pozwalają łączyć urlop wychowawczy z pracą. Jednak aby to było możliwe muszą zostać zachowane określone warunki.
Pracownik może:
- podjąć pracę u własnego pracodawcy,
- podjąć pracę u innego pracodawcy,
- wykonywać umowę-zlecenie,
- prowadzić działalność gospodarczą,
- uczyć się.
Jak widać, łączenie urlopu wychowawczego z pracą jest jak najbardziej możliwe. Pracownik, który przebywa na wychowawczym musi pamiętać, że brak opieki nad dzieckiem (lub jego zaprzestanie) jest powodem do wezwania go do pracy. Jeśli pracuje na podstawie umowy o pracę, jego wymiar pracy powinien zostać obniżony do wymiaru równego ½ etatu lub poniżej, a więc co do zasady będzie to zatrudnienie jedynie na część etatu. Pozostawanie w aktywności zawodowej powyżej 4 godzin dziennie mogłoby być uznane, że warunek sprawowania opieki nad dzieckiem nie jest spełniony.
Przeczytaj także: Praca na urlopie macierzyńskim
Składki ZUS na urlopie wychowawczym
Pracownik, który przebywa na urlopie w trakcie jego trwania podlega pod:
- ubezpieczenie emerytalne i rentowe,
- ubezpieczenie zdrowotne.
Pracodawca rozlicza należne składki w składanych deklaracjach do ZUS, Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe są naliczane od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z 12 miesięcy poprzedzających urlop wychowawczy pracownika.
Urlop wychowawczy a działalność gospodarcza
Przedsiębiorcy, którzy prowadzą własną firmę, mają również prawo do skorzystania z urlopu wychowawczego. Jeżeli firma działała co najmniej przez 6 miesięcy, wtedy w trakcie urlopu wychowawczego, składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe będą opłacane przez państwo. Jeśli firma działała krócej niż 6 miesięcy, w takiej sytuacji tylko składka emerytalna będzie finansowana w ten sposób.
Aby móc skorzystać z urlopu wychowawczego, przedsiębiorca musi zawiesić prowadzenie działalności na ten okres i podać dokładne daty rozpoczęcia i zakończenia tego zawieszenia. Dodatkowo, musi złożyć oświadczenie do ZUS o zamiarze podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu w okresie urlopu wychowawczego.
Osoby prowadzące działalność gospodarczą mogą skorzystać z urlopu wychowawczego na ogólnych zasadach, jednak maksymalnie do 3 lat i tylko do czasu, gdy dziecko skończy 6 lat, lub 18 lat, jeśli dziecko jest niepełnosprawne.
Jak złożyć wniosek o urlop wychowawczy
Udzielenie urlopu wychowawczego następuje na pisemny wniosek pracownika. Składa się go w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu wychowawczego. Obowiązkiem pracodawcy jest uwzględnienie wniosku. Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż 7 dni przed jego rozpoczęciem. W tym celu również musi złożyć pisemne oświadczenie do swojego pracodawcy.
Mimo, że przepisy prawa jasno precyzują zasady urlopu wychowawczego, niezachowanie terminu nie mogą być powodem odmowy jego udzielenia ze strony pracodawcy. W takim przypadku pracodawca udziela urlopu nie później niż z upływem 21 dni od dnia złożenia wniosku.
Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego
Wniosek o urlop wychowawczy powinien zawierać poniższe dane:
- imię i nazwisko pracownika,
- imię i nazwisko dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część,
- wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część na dane dziecko,
- wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko;
- określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko,
- oświadczenie pracownika dotyczące korzystania z części urlopu rodzicielskiego na dane dziecko w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu poprzedniej części urlopu rodzicielskiego albo zasiłku za okres odpowiadający okresowi części urlopu rodzicielskiego, ze wskazaniem liczby części urlopu wykorzystanych w taki sposób;
- oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica albo opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic albo opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem;
Niedochowanie przez pracownika wymagań dotyczących treści wniosku, jak również jego formy pisemnej, może skutkować nierozpatrzeniem go przez pracodawcę.
Wniosek o urlop wychowawczy – wzór
Urlop wychowawczy – podsumowanie
Urlop wychowawczy stanowi ważne prawo, które przysługuje zarówno pracownikom na umowie o pracę, jak i osobom prowadzącym działalność gospodarczą. Warto jednak pamiętać o określonym limicie urlopu, który wynosi zazwyczaj maksymalnie trzy lata. Wymiar urlopu zależny jest od indywidualnych preferencji i potrzeb rodziców, którzy mogą go wykorzystać w jednym okresie lub podzielić na części, co pozwala na bardziej elastyczne planowanie czasu z dzieckiem.
Przerwanie urlopu wychowawczego jest możliwe, jednak powinno być poprzedzone świadomym podjęciem takiej decyzji. Praca podczas urlopu wychowawczego jest niedozwolona, ponieważ głównym celem tego rodzaju urlopu jest zapewnienie opieki i wsparcia dziecku w czasie jego rozwoju.
Dla osób prowadzących działalność gospodarczą, korzystanie z urlopu wychowawczego wymaga zawieszenia działalności na ten okres. Istnieje również możliwość łączenia rodzicielstwa z pracą w trakcie urlopu, ale ważne jest, aby nie naruszać zasad tego specjalnego trybu.
Jeśli potrzebujesz oszacować wymiar urlopu wychowawczego, możesz skorzystać z dostępnych kalkulatorów urlopu wychowawczego, które pomogą Ci dokładnie określić ilość czasu, jaki możesz poświęcić na opiekę nad dzieckiem.
Podsumowując, urlop wychowawczy to cenne wsparcie dla rodziców, które pozwala na poświęcenie czasu i uwagi swoim dzieciom w ważnym okresie ich życia. Niezależnie od tego, czy jesteś pracownikiem czy przedsiębiorcą, pamiętaj o swoich prawach i obowiązkach związanych z korzystaniem z tego prawa. Warto zaplanować urlop wychowawczy zgodnie z własnymi potrzebami i dostępnością czasu, aby móc cieszyć się pełnią rodzicielstwa i sukcesami w życiu zawodowym.
