Prawo Pracy 
30 czerwca 2023
Praca na urlopie macierzyńskim
Urlop macierzyński dla kobiety to czas, w jakim może poświęcić się opiece nad dzieckiem, co nierzadko wiąże się z koniecznością tymczasowego zaprzestania lub ograniczenia pracy zawodowej. To jeden z głównych przywilejów, jakie przysługują kobietom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę. Niemniej jednak zdarza się, że pracownik korzystający z zasiłku macierzyńskiego pragnie podjąć zatrudnienie. Komu przysługuje urlop macierzyński? Czy praca na urlopie macierzyńskim jest zgodna z prawem? Czy istnieje możliwość pracy podczas urlopu macierzyńskiego bądź urlopu rodzicielskiego? Czy podczas urlopu macierzyńskiego można pracować na podstawie umowy zlecenia? Jak praca na urlopie macierzyńskim wpływa na wysokość zasiłku macierzyńskiego? Odpowiedź na to pytanie można znaleźć w artykule.
SPIS TREŚCI
- Urlop macierzyński
- Kto i jak długo może korzystać z urlopu macierzyńskiego?
- Urlop macierzyński – komu przysługuje?
- Ile wynosi zasiłek macierzyński w 2023?
- Praca na urlopie macierzyńskim, bądź urlopu rodzicielskim
- Urlop na urlopie macierzyńskim, a praca u aktualnego pracodawcy
- Praca na urlopie macierzyńskim a umowa o pracę
- Praca na urlopie macierzyńskim a umowa zlecenie
- Własna działalność gospodarcza, a praca na urlopie macierzyńskim
Urlop macierzyński
Urlop macierzyński stanowi płatny okres przerwy w pracy, który przysługuje każdej kobiecie po narodzeniu dziecka, pod warunkiem, że jest zatrudniona. Jest to szczególny rodzaj urlopu gwarantowany przez polskie prawo, którego nie można zrzec się ani z niego zrezygnować.
Pierwsze 14 tygodni urlopu macierzyńskiego są obowiązkowe i muszą być wykorzystane. Po tym okresie zatrudniona ma możliwość powrotu do swojego dotychczasowego miejsca pracy. Natomiast przez pozostałe 6 tygodni opiekę nad maluszkiem może przejąć ojciec, który wówczas zyskuje prawo do wykorzystania reszty urlopu macierzyńskiego.
Urlop macierzyński jest przyznawany pracującym kobietom na podstawie umowy o pracę. Osoby, które przed porodem pracowały na podstawie umów cywilno-prawnych, takich jak umowy zlecenia i umowy o dzieło, nie mają prawa do tego rodzaju urlopu, chyba że w umowie zawarto odpowiednie postanowienia, gwarantujące płatną nieobecność w pracy po narodzeniu dziecka.
Właściciele działalności gospodarczej nie mają prawa do urlopu macierzyńskiego, jednak przysługuje im zasiłek macierzyński na takich samych zasadach i przez taki sam okres, jak w przypadku zatrudnienia na umowie o pracę.
Kto i jak długo może korzystać z urlopu macierzyńskiego?
Prawo do urlopu macierzyńskiego posiadają kobiety, zatrudnione w oparciu o umowę o pracę. Rodzaj umowy nie ma większego znaczenia. Kobiety, które nie pracowały i są osobami bezrobotnymi nie mają prawa do urlopu. Ponadto prawo to nie przysługuje kobietom, które przebywają na urlopie bezpłatnym oraz tym, które urodziły dziecko podczas przebywania na urlopie wychowawczym. Zgodnie z kodeksem pracy urlop macierzyński rozpoczyna się w dniu narodzin dziecka.
Zapisz się do newslettera!
Prawo do urlopu macierzyńskiego mają także pracownicy, którzy zdecydowali się na przysposobienie dziecka, jeśli dziecko:
- jest poniżej 7. roku życia;
- nie ukończyło 10. roku życia (w szczególnych sytuacjach).
W kwietniu 2023 roku weszło w życie sporo dość istotnych zmian w kwestii dotyczących urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego. Jednakże wymiar samego urlopu macierzyńskiego nie uległ zmianie.
Zgodnie z przepisami prawa pracy wynosi:
- 20 tygodni – w przypadku urodzenia 1 dziecka przy jednym porodzie
- 31 tygodni – w przypadku urodzenia 2 dzieci przy jednym porodzie
- 33 tygodni – w przypadku urodzenia 3 dzieci przy jednym porodzie
- 35 tygodni – w przypadku urodzenia 4 dzieci przy jednym porodzie
- 37 tygodni – w przypadku urodzenia 5 i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Warto wspomnieć, że część urlopu macierzyńskiego matka dziecka może przekazać ojcu dziecka, prawnemu opiekunowi lub również innemu członkowi rodziny. Jak pisaliśmy wyżej 14 tygodni to wymiar urlopu macierzyńskiego, który obowiązkowo powinien być wykorzystany przez matkę dziecka. Oznacza, że ten okres nie może być przez nią przekazany innej osobie.
Część urlopu macierzyńskiego może być wykorzystana przed narodzinami dziecka. Jednak okres urlopu macierzyńskiego przed urodzeniem dziecka nie może przekraczać 6 tygodni.
Po zakończeniu 20 tygodni urlopu macierzyńskiego rodzicom przysługuje dodatkowo urlop rodzicielski, który trwa 32 tygodnie (na podstawie Kodeksu pracy). Razem urlop macierzyński i rodzicielski, przy narodzeniu jednego dziecka, trwa dokładnie 364 dni, czyli 52 tygodnie.
Czy wiesz że od kwietnia 2023 roku zmieniły się przepisy prawa pracy? Koniecznie sprawdź, jakie zostały wprowadzone zmiany! Urlop rodzicielski – po zmianach 2023
Urlop macierzyński – komu przysługuje?
Przyznanie urlopu macierzyńskiego uzależnione jest od zgłoszenia matki do ubezpieczenia chorobowego w dniu narodzin dziecka. Oznacza to, że zasiłek macierzyński może być wypłacany zarówno osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, jak i zleceniobiorcom lub przedsiębiorcom, pod warunkiem posiadania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.
Przede wszystkim, urlop macierzyński należy się matce dziecka. Jednak, jak już wcześniej wspomniano, część tego urlopu (maksymalnie 6 tygodni) może być przekazana ojcu dziecka lub innym członkom rodziny, takim jak dziadkowie, ojczym, macocha, małżonek matki lub rodzeństwo.
W szczególnych przypadkach, na przykład w przypadku śmierci matki, ojciec może skorzystać z pełnego urlopu macierzyńskiego.
Urlop macierzyński przysługuje również w przypadku urodzenia martwego dziecka. W takim przypadku, wymiar urlopu macierzyńskiego wynosi 8 tygodni, liczonych od dnia porodu.
Takie samo prawo dotyczy również poronienia. Wyjaśnia to artykuł 180 §1 Kodeksu pracy:
„Matce (będącej pracownicą) po poronieniu i urodzeniu martwym przysługuje prawo do 8-tygodniowego urlopu macierzyńskiego lub zasiłku, jeżeli przebywa w tym czasie na urlopie macierzyńskim. Wymaga to przedstawienia w pracy skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka.
Ile wynosi zasiłek macierzyński w 2023?
Dla pracowników podstawa wymiaru zasiłku to przeciętne miesięczne wynagrodzenie, które wypłaca się:
- za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolności do pracy albo
- za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia.
Jeśli pracownica ma stałe comiesięczne wynagrodzenie, będzie ono stanowiło podstawę wypłaty zasiłku.
Nieco inaczej sytuacja kształtuje się w przypadku osób, które są zleceniobiorcami lub prowadzą własną działalność. Wtedy podstawą zasiłku jest przeciętny miesięczny przychód z ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych. Za przychód uważa się kwotę, od jakiej są pobierane składki na ubezpieczenie odliczając kwotę 13,71 % podstawy wymiaru składek.
Zasiłek macierzyński przysługuje rodzicom dziecka. Wypłaca go pracodawca, zleceniodawca lub Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Prawo do zasiłku macierzyńskiego mają osoby objęte ubezpieczeniem chorobowym.
Ile więc wynosi zasiłek macierzyński w 2023?
Podsumowując – wysokość zasiłku macierzyńskiego w dużym stopniu zależy od naszego wyboru.
Zasiłek macierzyński można pobierać:
- przez cały rok w wysokości 81,5% (od kwietnia 2023 roku, wcześniej była to wysokość 80%) – zgodnie z unijną dyrektywą work-life balance
- przez okres pobierania zasiłku macierzyńskiego (wymiar uzależniony od liczby urodzonych dzieci przy jednym porodzie) w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku, którą jest średnie wynagrodzenie z ostatnich 12 miesięcy, w przypadku otrzymywania stałego wynagrodzenia.
Jeśli umowa o pracę zakończy się w czasie trwania urlopu macierzyńskiego lub w trakcie urlopu rodzicielskiego traci się prawo do jego dalszej części. Prawo do zasiłku macierzyńskiego jednak dalej zostanie i będzie wypłacane do końca okresu urlopu macierzyńskiego.
Zobacz koniecznie: Urlop macierzyński
Praca na urlopie macierzyńskim, bądź urlopu rodzicielskim
Czas opieki nad dziećmi nie traktuje się jako czas niezdolności do pracy. Pobierając zasiłek macierzyński można jest możliwość dodatkowej pracy zarobkowej bez żadnych ograniczeń, biorąc pod uwagę, że będzie to inny pracodawca niż ten dotychczasowy. Czy praca na urlopie macierzyńskim jest możliwa?
W celu zapewnienia rodzicom, zwłaszcza matkom, możliwości sprawowania opieki, ustawodawca wprowadził obowiązek korzystania z urlopu macierzyńskiego, bądź urlopu rodzicielskiego oraz dał możliwość skorzystania z po upływie urlopu macierzyńskiego z urlopu rodzicielskiego. Warto jednak zaznaczyć, że skorzystanie z tych urlopów nie oznacza konieczności rezygnacji z pracy – decyzja ta należy do samych pracowników objętych ubezpieczeniem. Ważne jest, że skorzystanie z urlopu nie skutkuje utratą prawa do zasiłku macierzyńskiego, który przysługuje w tym okresie. Niemniej jednak, należy pamiętać o ograniczeniach wynikających z przepisów prawa pracy, które nie dotyczą na przykład zleceniobiorców i przedsiębiorców. Jako, że urlop macierzyński to czas, w którym zatrudniona jest ustawowo zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy ma prawo do zasiłku macierzyńskiego.
Urlop na urlopie macierzyńskim, a praca u aktualnego pracodawcy
Przepisy prawa pracy nie regulują kwestii zakazu wykonywania pracy przez pracownika podczas przebywania na urlopie macierzyńskim u aktualnego pracodawcy. Jednak analogicznie nie znajdziemy tam również informacji odnośnie przepisu, który jasno wskazuje, że jest taka możliwość i jest to całkowicie zgodne z prawem. W związku z tym, aby rozwiązać te wątpliwości należy odnieść się do innych przepisów.
Dokonując dokładniejszej analizy można zauważyć, że przepisy dotyczące urlopu rodzicielskiego (art. 1821e kp) czy urlopu wychowawczego (art.1862 kodeksu pracy) dopuszczają podejmowanie pracy podczas wyżej wymienionych urlopów. Dlatego, jeśli ustawodawca dopuszczałby wykonywanie pracy w trakcie urlopu macierzyńskiego na pewno byłoby to sprecyzowana w kodeksie pracy. Zatem w aktualnym stanie prawnym w przypadku urlopu macierzyńskiego nie jest możliwe wykonywanie pracy u aktualnego pracodawcy, który udzielił urlopu macierzyńskiego w czasie trwania tego urlopu.
Praca na urlopie macierzyńskim a umowa o pracę
Zatrudniona, która przed urodzeniem dziecka posiadała ubezpieczenie, które wynikało ze stosunku pracy, ma prawo podjąć się dodatkowej pracy u swojego aktualnego pracodawcy na podstawie umowy o pracę dopiero, jeśli wykorzysta 20 tygodni urlopu macierzyńskiego. W związku z tym praca w tej samej firmie jest możliwa dopiero w okresie urlopu rodzicielskiego.
W trakcie urlopu rodzicielskiego, praca na etacie jest ograniczona do połowy wymiaru czasu pracy (maksymalnie ½ etatu,), a dochody z niej uzyskane skutkują proporcjonalnym zmniejszeniem wysokości zasiłku macierzyńskiego.
Natomiast, jeśli pracownicę interesuje praca na urlopie macierzyńskim na etacie u innego pracodawcy, sytuacja wygląda inaczej. W tym przypadku nie ma żadnych ograniczeń – pracownica może pracować w pełnym wymiarze czasu i nie spowoduje to pomniejszenia zasiłku macierzyńskiego.
Koniecznie sprawdź: Umowa o pracę
Praca na urlopie macierzyńskim a umowa zlecenie
Przepisy prawa nie zakazują dodatkowej pracy zatrudnionej podczas przebywania na urlopie macierzyńskim w ramach umowy zlecenia lub innych umów cywilnoprawnych.
Bezpośrednio po porodzie, pracownica ma pełne prawo do podpisania umowy zlecenia lub umowy o dzieło zarówno z jej obecnym pracodawcą, jak i z innymi podmiotami. Pozyskane z takiego tytułu wynagrodzenie nie wpływa w żaden sposób na wysokość otrzymywanego przez pracownika zasiłku macierzyńskiego.
Przeczytaj, czym jest umowa zlecenie i na jakich warunkach jest zawierana.
Własna działalność gospodarcza, a praca na urlopie macierzyńskim
Pracownika, która przebywa w danym momencie na zasiłku macierzyńskim ma możliwość także świadczyć pracę na zasadzie własnej działalności.
Opcja ta daje przedsiębiorczym matkom możliwość otrzymywania zasiłku macierzyńskiego w pełnej wysokości, ponieważ prowadzenie własnej działalności nie powoduje wstrzymania lub zmniejszenia tego świadczenia. Warto jednak pamiętać, że kobieta prowadząca własną firmę nadal pozostaje zobowiązana do płacenia podatków i składek ubezpieczeniowych do ZUS.
Podczas łączenia urlopu macierzyńskiego z prowadzeniem własnej działalności, pracownica-przedsiębiorczyni musi opłacać tylko składkę zdrowotną do ZUS z tytułu swojej działalności gospodarczej. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy zasiłek macierzyński podlega wyrównaniu do kwoty świadczenia rodzicielskiego. Po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, czyli po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, kobieta ma możliwość powrotu do pracy na etacie lub zdecydowania się na rozwijanie swojej własnej firmy.
Odpowiedź na pytanie, czy praca na urlopie macierzyńskim jest zgodna z przepisami prawa pracy, nie jest jednoznaczna z powodu braku jasnych przepisów. Niemniej jednak, praktyka pokazuje, że istnieją rozwiązania umożliwiające zarabianie dodatkowych pieniędzy podczas pobierania urlopu macierzyńskiego.
